Grupa docelowa /ostateczni odbiorcy wsparcia wg. SZOOP EFS działanie 8.4
Osoby lub rodziny zagrożone ubóstwem lub wykluczeniem społecznym:
a. osoby lub rodziny korzystające ze świadczeń z pomocy społecznej zgodnie z ustawą z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz.U. z 2015 r. poz. 163 z późn.zm.) lub kwalifikujące się do objęcia wsparciem pomocy społecznej, tj. spełniające, co najmniej jedną z przesłanek określonych w art.7 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz.U. z 2015 r. poz. 163 z późn. zm.),
Art. 7. Pomocy społecznej udziela się osobom i rodzinom w szczególności z powodu:
1) ubóstwa;
2) sieroctwa;
3) bezdomności;
4) bezrobocia;
5) niepełnosprawności;
6) długotrwałej lub ciężkiej choroby;
7) przemocy w rodzinie;
7a) potrzeby ochrony ofiar handlu ludźmi;
8) potrzeby ochrony macierzyństwa lub wielodzietności;
9) bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego, zwłaszcza w rodzinach niepełnych lub wielodzietnych;
10) (uchylony)
11) trudności w integracji cudzoziemców, którzy uzyskali w Rzeczypospolitej Polskiej status uchodźcy, ochronę uzupełniającą lub zezwolenie na pobyt czasowy udzielone w związku z okolicznością, o której mowa w art. 159 ust. 1 pkt 1 lit. c lub d ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach;
12) trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego;
13) alkoholizmu lub narkomanii;
14) zdarzenia losowego i sytuacji kryzysowej;
15) klęski żywiołowej lub ekologicznej.
b. osoby, o których mowa w art. 1 ust. 2 ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym (Dz. U. z 2011 r. Nr. 43, poz. 225 z późn.zm.),
c. osoby przebywające w pieczy zastępczej lub opuszczające pieczę zastępczą oraz rodziny przeżywające trudności w pełnieniu funkcji opiekuńczo-wychowawczych, o których mowa w ustawie z dnia 9 czerwca 2011r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz. U. z 2015 r. poz. 332 z późn. zm.),
Art. 2. 1. Wspieranie rodziny przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych to zespół planowych działań mających na celu przywrócenie rodzinie zdolności do wypełniania tych funkcji.
Art. 11. 1. W przypadku gdy ośrodek pomocy społecznej poweźmie informację o rodzinie przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych, pracownik socjalny przeprowadza w tej rodzinie wywiad środowiskowy, na zasadach określonych w ustawie z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2015 r. poz. 163).
d. osoby nieletnie, wobec których zastosowano środki zapobiegania i zwalczania demoralizacji i przestępczości zgodnie z ustawą z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (Dz.U. z 2014 r. poz. 382);
e. osoby przebywające w młodzieżowych ośrodkach wychowawczych i młodzieżowych ośrodkach socjoterapii, o których mowa w ustawie z dnia 7 września 1991r. o systemie oświaty (Dz.U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572, z późn. zm.);
f. osoby z niepełnosprawnością – osoby niepełnosprawne w rozumieniu ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2011r. Nr 127, poz.721, z późn. zm.), a także osoby z zaburzeniami psychicznymi, w rozumieniu ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U. z 2011 r. Nr 231, poz. 1375);
g. rodziny z dzieckiem z niepełnosprawnością, o ile co najmniej jeden z rodziców lub opiekunów nie pracuje ze względu na konieczność sprawowania opieki nad dzieckiem z niepełnosprawnością;
h. osoby zakwalifikowane do III profilu pomocy, zgodnie z ustawą z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2015 r. poz. 149, z późn. zm.);
i. osoby niesamodzielne;
j. osoby bezdomne lub dotknięte wykluczeniem z dostępu do mieszkań w rozumieniu Wytycznych Ministra Infrastruktury i Rozwoju w zakresie monitorowania postępu rzeczowego i realizacji programów operacyjnych na lata 2014-2020;
k. osoby korzystające z PO PŻ.
2. Członkowie rodzin zastępczych i pieczy zastępczej.
a. osoby lub rodziny korzystające ze świadczeń z pomocy społecznej zgodnie z ustawą z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz.U. z 2015 r. poz. 163 z późn.zm.) lub kwalifikujące się do objęcia wsparciem pomocy społecznej, tj. spełniające, co najmniej jedną z przesłanek określonych w art.7 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz.U. z 2015 r. poz. 163 z późn. zm.),
Art. 7. Pomocy społecznej udziela się osobom i rodzinom w szczególności z powodu:
1) ubóstwa;
2) sieroctwa;
3) bezdomności;
4) bezrobocia;
5) niepełnosprawności;
6) długotrwałej lub ciężkiej choroby;
7) przemocy w rodzinie;
7a) potrzeby ochrony ofiar handlu ludźmi;
8) potrzeby ochrony macierzyństwa lub wielodzietności;
9) bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego, zwłaszcza w rodzinach niepełnych lub wielodzietnych;
10) (uchylony)
11) trudności w integracji cudzoziemców, którzy uzyskali w Rzeczypospolitej Polskiej status uchodźcy, ochronę uzupełniającą lub zezwolenie na pobyt czasowy udzielone w związku z okolicznością, o której mowa w art. 159 ust. 1 pkt 1 lit. c lub d ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach;
12) trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego;
13) alkoholizmu lub narkomanii;
14) zdarzenia losowego i sytuacji kryzysowej;
15) klęski żywiołowej lub ekologicznej.
b. osoby, o których mowa w art. 1 ust. 2 ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym (Dz. U. z 2011 r. Nr. 43, poz. 225 z późn.zm.),
c. osoby przebywające w pieczy zastępczej lub opuszczające pieczę zastępczą oraz rodziny przeżywające trudności w pełnieniu funkcji opiekuńczo-wychowawczych, o których mowa w ustawie z dnia 9 czerwca 2011r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz. U. z 2015 r. poz. 332 z późn. zm.),
Art. 2. 1. Wspieranie rodziny przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych to zespół planowych działań mających na celu przywrócenie rodzinie zdolności do wypełniania tych funkcji.
Art. 11. 1. W przypadku gdy ośrodek pomocy społecznej poweźmie informację o rodzinie przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych, pracownik socjalny przeprowadza w tej rodzinie wywiad środowiskowy, na zasadach określonych w ustawie z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2015 r. poz. 163).
d. osoby nieletnie, wobec których zastosowano środki zapobiegania i zwalczania demoralizacji i przestępczości zgodnie z ustawą z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (Dz.U. z 2014 r. poz. 382);
e. osoby przebywające w młodzieżowych ośrodkach wychowawczych i młodzieżowych ośrodkach socjoterapii, o których mowa w ustawie z dnia 7 września 1991r. o systemie oświaty (Dz.U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572, z późn. zm.);
f. osoby z niepełnosprawnością – osoby niepełnosprawne w rozumieniu ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2011r. Nr 127, poz.721, z późn. zm.), a także osoby z zaburzeniami psychicznymi, w rozumieniu ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U. z 2011 r. Nr 231, poz. 1375);
g. rodziny z dzieckiem z niepełnosprawnością, o ile co najmniej jeden z rodziców lub opiekunów nie pracuje ze względu na konieczność sprawowania opieki nad dzieckiem z niepełnosprawnością;
h. osoby zakwalifikowane do III profilu pomocy, zgodnie z ustawą z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2015 r. poz. 149, z późn. zm.);
i. osoby niesamodzielne;
j. osoby bezdomne lub dotknięte wykluczeniem z dostępu do mieszkań w rozumieniu Wytycznych Ministra Infrastruktury i Rozwoju w zakresie monitorowania postępu rzeczowego i realizacji programów operacyjnych na lata 2014-2020;
k. osoby korzystające z PO PŻ.
2. Członkowie rodzin zastępczych i pieczy zastępczej.
Definicja rodzin niewydolnych wychowawczo, przeżywających trudności w pełnieniu funkcji opiekuńczo-wychowawczych
Dokonanie analizy potrzeb grupy docelowej, czyli ostatecznych beneficjentów projektu wymaga określenia, jakie osoby i rodziny wyczerpują kryteria wyszczególnione w SZOOP.
Odpowiedź wydaje się oczywista, że beneficjentami są wszystkie osoby objęte świadczeniami pomocy społecznej oraz podlegające przepisom ustawy o wsparciu rodziny i systemie pieczy zastępczej. To dotyczy rodzin, w których pracownik socjalny przeprowadził wywiad środowiskowy i zdiagnozował (indywidualnie lub w zespole interdyscyplinarnym) niewydolność opiekuńczo-wychowawczą rodziców. Jednakże należałoby upewnić się, czy w danej gminie i odpowiednio powiecie wszystkie rodziny przeżywające trudności w pełnieniu funkcji opiekuńczo-wychowawczych są objęte pomocą społeczną? Ponadto należy ustalić, jak odróżnić rodziny doświadczające trudności wychowawczych (w subiektywnym odczuciu rodziców na różnym etapie rozwoju dziecka, może to być prawie każda rodzina), od rodzin przeżywających trudności w pełnieniu funkcji opiekuńczo-wychowawczej, które wymagają interwencji instytucjonalnej z perspektywą umieszczenia dzieci w pieczy zastępczej włącznie?
Istnieje ryzyko, że bez diagnozy obszarów problemowych i jasnego określenia kryterium kwalifikowania rodzin do projektu, mogą zrodzić się problemy na etapie opracowania wniosku, jego selekcji, lub ewentualnie podczas realizacji projektu. Stąd inicjatywa otwarcia dyskusji na ten temat i zaproszenie do zabrania głosu, nadsyłania swoich materiałów lub linków do wartościowych publikacji.
Odpowiedź wydaje się oczywista, że beneficjentami są wszystkie osoby objęte świadczeniami pomocy społecznej oraz podlegające przepisom ustawy o wsparciu rodziny i systemie pieczy zastępczej. To dotyczy rodzin, w których pracownik socjalny przeprowadził wywiad środowiskowy i zdiagnozował (indywidualnie lub w zespole interdyscyplinarnym) niewydolność opiekuńczo-wychowawczą rodziców. Jednakże należałoby upewnić się, czy w danej gminie i odpowiednio powiecie wszystkie rodziny przeżywające trudności w pełnieniu funkcji opiekuńczo-wychowawczych są objęte pomocą społeczną? Ponadto należy ustalić, jak odróżnić rodziny doświadczające trudności wychowawczych (w subiektywnym odczuciu rodziców na różnym etapie rozwoju dziecka, może to być prawie każda rodzina), od rodzin przeżywających trudności w pełnieniu funkcji opiekuńczo-wychowawczej, które wymagają interwencji instytucjonalnej z perspektywą umieszczenia dzieci w pieczy zastępczej włącznie?
Istnieje ryzyko, że bez diagnozy obszarów problemowych i jasnego określenia kryterium kwalifikowania rodzin do projektu, mogą zrodzić się problemy na etapie opracowania wniosku, jego selekcji, lub ewentualnie podczas realizacji projektu. Stąd inicjatywa otwarcia dyskusji na ten temat i zaproszenie do zabrania głosu, nadsyłania swoich materiałów lub linków do wartościowych publikacji.
Raport NIK dotyczący działania organów administracji publicznej w sytuacji zagrożenia odebrania dzIeci rodzicom /2015/
W ocenie NIK, 18 kontrolowanych OPS w okresie objętym kontrolą nie zawsze skutecznie identyfikowało rodziny potrzebujące wsparcia, które przeżywały trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych, mogące skutkować odebraniem dzieci z rodziny. Wszystkie kontrolowane ośrodki prowadziły działania w celu identyfikacji potrzeb udzielania wsparcia rodzinom przeżywającym trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych. Informacje o potrzebie udzielenia wsparcia rodzinom uzyskiwano przede wszystkim w wyniku analizy sytuacji rodzin zgłaszających się do ośrodków z wnioskami o pomoc materialną. Tylko 33% skontrolowanych ops podejmowało aktywne działania w celu bezpośredniego zidentyfikowania rodzin dysfunkcyjnych. W sześciu gminach wystąpiły przypadki, w których odebrano dzieci z 39 rodzin, które nie zostały zidentyfikowane przez ops. W ocenie NIK, Brak aktywności większości ośrodków w identyfikowaniu takich rodzin w środowisku, może prowadzić do pomijania w udzielaniu wsparcia rodzin najbardziej potrzebujących pomocy w sytuacji zagrożenia odebrania dzieci. /str.10/
We wszystkich kontrolowanych ops proces identyfikacji rodzin niewydolnych pod względem opiekuńczo-wychowawczym odbywał się przede wszystkim w oparciu o analizę wniosków o pomoc materialną członków rodzin dysfunkcyjnych. Brak aktywnych działań w procesie identyfikacji stwierdzono w 12 kontrolowanych ops (67%). Natomiast pracownicy sześciu ops podejmowali aktywne, zewnętrzne działania w celu uzyskania informacji na temat rodzin przeżywających trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych, poprzez np. kampanie informacyjne o stosowanych formach udzielania pomocy przez ops. Spośród 1.526 nowych rodzin, w których zidentyfikowano problemy w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych w badanym okresie, 50,8% rodzin ujawniono w związku z wnioskiem o pomoc złożonym przez jednego z rodziców, 25,3% – w wyniku rozpoznania środowiskowego pracownika socjalnego, 10,2% – w związku z podjętymi działaniami związanymi z procedurą Niebieskie Karty, 5,1% – w wyniku zgłoszenia ze środowiska, natomiast 8,7% – w związku z innymi działaniami. Zdaniem NIK, do ujawniania przez pracowników ośrodków niewielkiej liczby rodzin dysfunkcyjnych przyczyniało się nieopracowanie stosownych procedur działania oraz brak przeprowadzenia w ośrodkach analizy ryzyk mogących wystąpić w procesie identyfikacji rodzin dysfunkcyjnych lub dokonywanie tych analiz w niepełnym zakresie. /str.12/
Analiza 341 spraw dzieci odebranych z rodzin biologicznych i umieszczonych w pieczy zastępczej, a będących wcześniej pod opieką kontrolowanych ops wykazała, iż w większości były to rodziny wieloproblemowe, gdzie negatywne zjawiska często kumulowały się. Wieloproblemowość rodzin dysfunkcyjnych oraz kumulacja niekorzystnych zjawisk wyraźnie ujemnie wpływała na skuteczność i trwałość efektów pomocy udzielanej przez ops. Przyczynami odbierania, wyrokiem sądu, dzieci i umieszczania ich w pieczy zastępczej z powodu niewłaściwego wypełniania przez rodziców funkcji opiekuńczo-wychowawczych, było najczęściej: uzależnienie od alkoholu jednego lub obojga rodziców (62% zbadanych spraw), bezrobocie (24% zbadanych spraw) problemy zdrowotne (20% zbadanych spraw). Istotny wpływ na skuteczność wspierania przez ośrodki rodzin uzależnionych od alkoholu miał fakt, iż nawet w przypadku silnej motywacji członka rodziny uzależnionego od alkoholu, a zagrożonego odebraniem dziecka, występował problem z ustaleniem szybkiego terminu leczenia szpitalnego. Kontrola w jednym z ośrodków wykazała, iż ops nie posiadają wystarczających narzędzi oddziaływania na kobiety nadużywające alkoholu w ciąży, co negatywnie wpływa na zdrowie nowo narodzonych dzieci. /str.13/
We wszystkich kontrolowanych ops proces identyfikacji rodzin niewydolnych pod względem opiekuńczo-wychowawczym odbywał się przede wszystkim w oparciu o analizę wniosków o pomoc materialną członków rodzin dysfunkcyjnych. Brak aktywnych działań w procesie identyfikacji stwierdzono w 12 kontrolowanych ops (67%). Natomiast pracownicy sześciu ops podejmowali aktywne, zewnętrzne działania w celu uzyskania informacji na temat rodzin przeżywających trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych, poprzez np. kampanie informacyjne o stosowanych formach udzielania pomocy przez ops. Spośród 1.526 nowych rodzin, w których zidentyfikowano problemy w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych w badanym okresie, 50,8% rodzin ujawniono w związku z wnioskiem o pomoc złożonym przez jednego z rodziców, 25,3% – w wyniku rozpoznania środowiskowego pracownika socjalnego, 10,2% – w związku z podjętymi działaniami związanymi z procedurą Niebieskie Karty, 5,1% – w wyniku zgłoszenia ze środowiska, natomiast 8,7% – w związku z innymi działaniami. Zdaniem NIK, do ujawniania przez pracowników ośrodków niewielkiej liczby rodzin dysfunkcyjnych przyczyniało się nieopracowanie stosownych procedur działania oraz brak przeprowadzenia w ośrodkach analizy ryzyk mogących wystąpić w procesie identyfikacji rodzin dysfunkcyjnych lub dokonywanie tych analiz w niepełnym zakresie. /str.12/
Analiza 341 spraw dzieci odebranych z rodzin biologicznych i umieszczonych w pieczy zastępczej, a będących wcześniej pod opieką kontrolowanych ops wykazała, iż w większości były to rodziny wieloproblemowe, gdzie negatywne zjawiska często kumulowały się. Wieloproblemowość rodzin dysfunkcyjnych oraz kumulacja niekorzystnych zjawisk wyraźnie ujemnie wpływała na skuteczność i trwałość efektów pomocy udzielanej przez ops. Przyczynami odbierania, wyrokiem sądu, dzieci i umieszczania ich w pieczy zastępczej z powodu niewłaściwego wypełniania przez rodziców funkcji opiekuńczo-wychowawczych, było najczęściej: uzależnienie od alkoholu jednego lub obojga rodziców (62% zbadanych spraw), bezrobocie (24% zbadanych spraw) problemy zdrowotne (20% zbadanych spraw). Istotny wpływ na skuteczność wspierania przez ośrodki rodzin uzależnionych od alkoholu miał fakt, iż nawet w przypadku silnej motywacji członka rodziny uzależnionego od alkoholu, a zagrożonego odebraniem dziecka, występował problem z ustaleniem szybkiego terminu leczenia szpitalnego. Kontrola w jednym z ośrodków wykazała, iż ops nie posiadają wystarczających narzędzi oddziaływania na kobiety nadużywające alkoholu w ciąży, co negatywnie wpływa na zdrowie nowo narodzonych dzieci. /str.13/
Głos w dyskusji - Dariusz Baran - OA ROPS Rzeszów
Barbara Kowalczyk w prezentacji pt."Nowy system wsparcia rodzin z dziećmi", powstałej przy współfinansowaniu EFS, charakteryzuje adresatów systemu wspierania rodzin w sposób następujący:
A. Rodziny jeszcze wydolne:
Stopień 1 - Rodziny zagrożone występowaniem trudności opiekuńczo-wychowawczych
Stopień 2 - Rodziny, w których występują okresowe trudności opiekuńczo-wychowawczych
B. Rodziny niewydolne:
Stopień 3 - Rodziny wieloproblemowe, w których występują nasilone trudności opiekuńczo-wychowawczych
Stopień 4 - Rodziny, zagrożone ograniczeniem praw rodzicielskich
C. Rodziny patologiczne:
Stopień 5 - Rodziny, z częściowym ograniczeniem praw rodzicielskich, objęte nadzorem kuratora
Stopień 6 - Rodziny, z dzieckiem w pieczy zastępczej rokujące możliwość powrotu dziecka do rodziny naturalnej
Stopień 7 - Rodziny, z dzieckiem w pieczy zastępczej, u których nie stwierdzono możliwości powrotu dziecka do rodziny naturalnej
Powyższa klasyfikacja jest punktem wyjścia do dalszych rozważań. Stopień pierwszy w zasadzie odnosi się do wszystkich rodzin, bo każda rodzina zagrożona jest występowaniem trudności opiekuńczo-wychowawczych. Czy istnieją rodziny idealne, w ktorych można stwierdzić kategorycznie, że są wolne od takiego ryzyka? Podobnie jest ze zdrowiem. Chociaż subiektywnie wszyscy mogą mieć dobre samopoczucie, ale kto jest w stanie stwierdzić z całą pewnością, że nie wystąpi u niego jakaś choroba lub uraz? Zagrożeni są wszyscy, tylko w większym lub mniejszym stopniu w zależności od predyspozycji i okoliczności. To przypomina profilaktykę pierwszego stopnia, którą adresuje się do ogółu społeczności, bo wszyscy są jakoś zagrożeni. Czy w projekcie wsparcia rodzin EFS można sfinansować działania profilaktyczne adresowane do ogółu rodzin w gminie i powiecie?
Wielu rodziców z własnej potrzeby poszukuje edukacji i porady w problemach wychowawczych. Szczególnie mocno kochający rodzice stawiają sobie wysokie wymagania i wtedy powstaje ryzyko, że mała trudność opiekuńczo-wychowawcza staje się dla nich wielkim problemem. Wychodząc na przeciw tym potrzebom organizowane są przeróżne wykłady, pogadanki, zajęcia warsztatowe, treningi wychowawcze, poradnictwo i terapia rodzinna, które funkcjonują w obszarze systemu edukacji, ochrony zdrowia psychicznego, pomocy społecznej, w sektorze organizacji pozarządowych, w kościołach i wspólnotach religijnych. Trudności w opiece i wychowaniu dzieci ujawiają przy okazji konsultacji zaburzeń neurorozwojowych, zaburzeń emocjonalnych i zachowania w domu lub na terenie przedszkola i szkoły, trudności szkolnych, zachowań opozycyjno-buntowniczych, zaburzeń psychicznych okresu dorastania itp. Czy rodziny, w których występują okresowe trudności opiekuńczo-wychowawcze, czyli drugi stopień w klasyfikacji Barbary Kowalczyk, to są właśnie rodziny zgłaszające się z własnej potrzeby po edukację, porady i terapię? Czy w projekcie EFS dotyczącym wsparcia rodzin można sfinansować działania edukacyjne i poradnictwo specjalistyczne dla tej grupy rodzin w gminie i powiecie?
Co odróżnia rodziny wydolne i niewydolne wychowawczo? Z różnicy miedzy stopniem drugim i trzecim można wnosić, że rodziny niewydolne charakteryzuje co najmniej wieloproblemowość oraz nasilenie trudności opiekuńczo-wychowawczych. Tym bardziej powstaje pytanie co wyróżnia rodziny zagrożone ograniczeniem praw rodzicielskich stopnia czwartego, z jednej strony od rodzin wieloproblemowych z nasilonymi trudnościami stopnia trzeciego, a zdrugiej strony od rodzin z częściowym ograniczeniem praw rodzicielskich i objete nadzorem kuratora - stopień piaty? To nie są pytania akademickie, bo odpowiedzi na te pytania mają znaczenie praktyczne.
Na pytanie o rodziny zagrożone ograniczeniem praw rodzicielskich powinien odpowiedzieć sąd rodzinny, ponieważ analiza zarządzeń opiekuńczych pozwala stwierdzić, co musi się dziać w rodzinie, aby rodzice mieli ograniczone prawa rodzicielskie, a przy tym często wporadzony nadzór nad sprawowaniem władzy rodzicielskiej. Trudno teoretycznie ustalić arbitralne kryterium różnicujące rodziny czwartego stopnia od trzech poprzednich, bo o wszystkim decyduje praktyka sądów rodzinnych, a ta bywa niejednolita w zależności od sędziego lub ośrodka. Sądy są niezawisłe w wydawaniu postanowień. Z powyższego stwierdzenia wynika potrzeba zaproszenia rejonowych sądów rodzinnych do współpracy w analizie obszarów problemowych dotyczących rodzin w gminie i powiecie. Tym bardziej, że nie ma przepisu, który obligowałby objęcie pomocą społeczną wszystkich rodziców z nadzorem lub ograniczonymi prawami rodzicielskimi. Wszystko zależy od sposobu działania służb społecznych i kuratorskich na danym terenie. Czasami bywa, że sprawy zgłaszane są do sądów rodzinnych przez placówki oświatowe, a wtedy także pomoc społeczna jest pominięta. Zdarza się, że nawet rodziny, w których dzieci umieszczone są w pieczy zastępczej, także nie są objęte świadczeniami pomocy społecznej i nie korzystają ze wsparcia pracownika socjalnego i asystenta rodziny. W związku z powyższym w diagnozie obszarów problemowych należy ustalić, czy wszystkie rodziny z nasilonymi problemami wychowawczymi np. w szkole oraz rodziny z nadzorem sądu rodzinnego lub ograniczeniem praw rodzicielskich są zarejestrowane w systemie pomocy społecznej? Jeżeli nie wszystkie, to czy te "pominięte" kwalifikują się do udziału w projekcie EFS? Wydaje się, że ten problem można rozwiązać poprzez procedurę zgłaszania wszystkich tego typu rodzin do ośrodka pomocy społecznej. To jednak oznaczałoby konieczność włączenia pracownika socjalnego, który musi przeprowadzić wywiad środowiskowy i ewentualnie przyznać asystenta rodziny. Wówczas w rodzinie pojawia się kurator rodzinny i pracownik socjalny jednocześnie. Tak często się dzieje. Czy zawsze? Jak jest zorganizowana koordynacja działań służb społecznych, edukacji i służb kuratorskich sądu rodzinnego? Co więcej rodziny wieloproblemowe i z nasilonymi trudnościami wychowawczymi mogą korzystać z różnych form poradnictwa i terapii rodzinnej w obszarze edukacji i ochrony zdrowia psychicznego, w których obowiązuje "tajemnica terapeutyczna". Wówczas, niektóre rodziny z nasilonymi problemami wychowawczymi, chociaż korzystają z poradnictwa, to mogą być poza systemem pomocy społecznej. Czy takie rodziny kwalifikują się do projektu EFS? Gdyby założyć współpracę między pomocą społeczną, edukacją i ochroną zdrowia psychicznego, to powstaje pytanie, czy zasady udzielania pomocy w poradni pozwolą na ujawnianie danych osobowych i uruchamianie procedury rodzinnego wywiadu środowiskowego w pomocy społeczenej? Czy konsekwencją takiej współpracy nie byłaby obawa rodzin z korzystania z poradnictwa i terapii, a przez to faktyczne ograniczenie dostępności do pomocy i wsparcia?
W typologii zaproponowanej przez Barbarę Krawczyk rodziny patologiczne to te, odnośnie których sąd rodzinny wydał zarządzenie opiekuncze o częściowym ograniczeniu praw rodzicielskich, o nadzorze nad sprawowaniem władzy rodzicielskiej (stopień piąty), o umieszczeniu dzieci w pieczy zastępczej z rokowaniem reintegracji rodziny (stopień szósty) lub bez możliwości powrotu dzieci do domu (stopień siódmy). W ramach analizy obszarów problemowych należałoby sprawdzić, czy wszystkie tego typu "rodziny patologiczne" są dostrzeżone i wspierane w systemie pomocy społecznej? Nazywanie rodzin "patologicznymi" jest naznaczające. Bardziej stosowne byłoby nazywać je opisowo, jako rodziny z nadzorem sądu rodzinnego lub z dziećmi w pieczy zastępczej.
W związku z powyższym należy stwierdzić, że diagnoza obszarów problemowych dotyczących wsparcia rodziny powinna objąć analizę potrzeb rodzin przeżywających trudności opiekuńczo-wychowawczej na terenie gminy i powiatu z uwzględnieniem pomocy społecznej, edukacji, ochrony zdrowia i sądu rodzinnego. Przy tym należy zidentyfikować grupy rodzin zasługujacych na wsparcie, z wyszczególnieniem na te, które spełniają kryteria uczestnictwa w projekcie EFS albo ich nie spełniają.
Co wtedy, gdy rodzin zasługujących na pomoc będzie więcej, niż możliwych do objęcia wsparciem projektowym? Zgodnie z wytycznymi EFS dziania projektowe nie mogą zastępować obecnych świadczeń, lecz uruchamiać brakujące lub poszerzać istniejace. Można wspierać rodziny więcej lub po nowemu.
Moja propozycja wyróżnienia grup rodzin opiera się na kryterium motywacji, czy zgłoszenie o pomoc w zmianie wychodzi od rodziny, czy konieczność interwencji wywołującej zmianę stwierdza instytucja zewnętrzna? Inaczej mówiąc, czy rodzice sami szukają pomocy (edukacji, poradnictwa i terapii) dla dobra dziecka, czy też instytucja stwierdza, że dobro dziecka w rodzinie jest zagrożone przez zaniedbanie lub przemoc? Z tego rozróżnienia wynika istotna różnica w pracy z rodziną. Z zasady wszelkie pomaganie opiera się na dobrowolności i zamówieniu pomocy przez klienta. W przypadku rodziny nie zawsze wszyscy jej członkowie są przekonani, że jest jakiś problem w rodzinie i potrzebna jest pomoc. Wielu rodziców troszczy się i martwi się o rozwój swoich dzieci, więc sami poszukują wsparcia. Czasami otwarcie przyznają, że nie wiedzą, nie rozumieją, nie radzą sobie z opieką i wychowaniem dziecka. Czasami najpierw oczekują pomocy w zmienianiu (naprawianiu) swoich dzieci, a dopiero później przekonują się, że bez ich zaangażowania to się nie zmieni. Dlatego podstawową formą pracy z rodziną są konsultacje rodzinne z udziałem wszystkich domowników - dorosłych i dzieci. Pomoc bywa uzupełniona o indywidualną diagnozę neurorozwojową dziecka, zajęcia socjoterapeutyczne dla dziecka lub psychoedukacja dla rodziców. Wszystko na zasadzie dobrowolności, bez zewnętrznej kontroli obecności na spotkaniach i oceny sytuacji rodzinnej. Rodzice z dziećmi są autorami zmiany w swoim życiu rodzinnym, przy wsparciu profesjonalistów.
Inną grupę rodzin stanowią te, w których instytucje stwierdzają zagrożenie dobra dziecka i konieczność korekty życia rodzinnego. Członkowie rodziny, w tym niektórzy, mogą bardziej lub mniej zgadzać się z taką oceną, a w skutek tego mniej lub bardziej współpracować z instytucjami i angażować się na rzecz pozytywnej zmiany w rodzinie. Praca z tymi rodzinami wymaga innego podejścia. Instytucja kontrolująca lub nadzorująca określa cele instytucjonalne dotyczące zmiany oraz warunki do spełnienia przez rodzinę pod sankcją, że nastąpi ograniczenie lub odebranie praw rodzicieslkich. Wymagania adresowane są do rodziny (rodziców lub nastolatków), że to oni mają się zmienić. Służby pomocowe np. asystenci rodzin, doradcy rodzinni, terapeuci rodzinni wspierają ich w urzeczywistnieniu tej zmiany.
Powyższy podział można ująć w trzech punktach:
1. Rodziny z potrzebą wsparcia, które same zgłaszają się po pomoc, bez nadzoru instytucjonalnego.
2. Rodziny z nadzorem służb społecznych lub sądu rodzinnego z celami instytucjonalnymi wymaganej zmiany (motywacja własna rodzin może być większa lub mniejsza, ale kontrola zewnętrzna wyróżnia tą grupę).
3. Rodziny z dziećmi umieszczonymi w pieczy zastępczej (motywacja rodziców do starań o powrót dzieci do domu może być wieksza lub mniejsza, warunki powrotu mogą być zróżnicowane w zalezności od postanowienia sądu rodzinnego).
Stąd w diagnozie potrzeb rodzin należy zidentyfikować grupy rodzin potrzebujących pomocy sami z siebie (objęte i nieobjęte pomocą społeczną) na terenie gminy i powiatu, oraz odrębnie zidentyfikować rodziny pod nadzorem służb społecznych lub sądu rodzinnego z celami instytucjonalnymi wobec rodziny. Motywacja (własna lub zewnętrzna) oraz cele instytucjonalne (zidentyfikowane zagrożenie dobra dziecka) wpływają na sposób pracy z rodzinami. Tak więc w diagnozie potrzeb rodzin należy przeanalizować motywację samych rodzin oraz cele instytucjonalne wobec tych rodzin. Edukacja, poradnictwo, terapia rodzinna z nazwy może być taka sama, ale w praktyce dzialania to będą bardzo różne sposoby pracy z rodziną. Bez uwzględnienia tych czynników przy realizacji projektu mogą wystąpić trudności w utrzymaniu rodzin w działaniach projektowych i osiąganiu zamierzonych rezultatów. W rodzinach z zidentyfikowanym zagrożeniem dobra dziecka, czyli inaczej z niewydolnością opiekunczo-wychowawczą lub przemocą, należy pracować w oparciu o jasno określone wymagania z nadzorem oraz środowiskową sieć wsparcia w osiąganiu celów osobistych i instytucjonalnych.
Na wiele inne sposoby można grupować rodziny - potencjalnych beneficjentów, aby zaplanować adekwatne do ich potrzeb i sytuacji działania projektowe:
Odrębnie należy zdiagnozować potrzeby rodziny zastępczych spokrewnionych oraz niespokrewnionych (zawodowych i niezawodowych).
Każda grupa rodzin w zależności od problemu może potrzebować innej formy wsparcia w obszarze edukacji, poradnictwa, asysty i terapii. Wtedy wskazane jest planowanie działań projektowych w sposób modułowy i wielowariantowy dostosowany maksymalnie do inndywidualnych potrzeb danej rodziny. W działaniach projektowych warto rozróżnić rozwijanie umiejętności twardych (np. gotowanie, zarządzanie budżetem domowym itp.) oraz rozwijanie umiejętności miękkich (np. empatia, komunikacja, negocjacje, zarządzanie rodzinne itp).
A. Rodziny jeszcze wydolne:
Stopień 1 - Rodziny zagrożone występowaniem trudności opiekuńczo-wychowawczych
Stopień 2 - Rodziny, w których występują okresowe trudności opiekuńczo-wychowawczych
B. Rodziny niewydolne:
Stopień 3 - Rodziny wieloproblemowe, w których występują nasilone trudności opiekuńczo-wychowawczych
Stopień 4 - Rodziny, zagrożone ograniczeniem praw rodzicielskich
C. Rodziny patologiczne:
Stopień 5 - Rodziny, z częściowym ograniczeniem praw rodzicielskich, objęte nadzorem kuratora
Stopień 6 - Rodziny, z dzieckiem w pieczy zastępczej rokujące możliwość powrotu dziecka do rodziny naturalnej
Stopień 7 - Rodziny, z dzieckiem w pieczy zastępczej, u których nie stwierdzono możliwości powrotu dziecka do rodziny naturalnej
Powyższa klasyfikacja jest punktem wyjścia do dalszych rozważań. Stopień pierwszy w zasadzie odnosi się do wszystkich rodzin, bo każda rodzina zagrożona jest występowaniem trudności opiekuńczo-wychowawczych. Czy istnieją rodziny idealne, w ktorych można stwierdzić kategorycznie, że są wolne od takiego ryzyka? Podobnie jest ze zdrowiem. Chociaż subiektywnie wszyscy mogą mieć dobre samopoczucie, ale kto jest w stanie stwierdzić z całą pewnością, że nie wystąpi u niego jakaś choroba lub uraz? Zagrożeni są wszyscy, tylko w większym lub mniejszym stopniu w zależności od predyspozycji i okoliczności. To przypomina profilaktykę pierwszego stopnia, którą adresuje się do ogółu społeczności, bo wszyscy są jakoś zagrożeni. Czy w projekcie wsparcia rodzin EFS można sfinansować działania profilaktyczne adresowane do ogółu rodzin w gminie i powiecie?
Wielu rodziców z własnej potrzeby poszukuje edukacji i porady w problemach wychowawczych. Szczególnie mocno kochający rodzice stawiają sobie wysokie wymagania i wtedy powstaje ryzyko, że mała trudność opiekuńczo-wychowawcza staje się dla nich wielkim problemem. Wychodząc na przeciw tym potrzebom organizowane są przeróżne wykłady, pogadanki, zajęcia warsztatowe, treningi wychowawcze, poradnictwo i terapia rodzinna, które funkcjonują w obszarze systemu edukacji, ochrony zdrowia psychicznego, pomocy społecznej, w sektorze organizacji pozarządowych, w kościołach i wspólnotach religijnych. Trudności w opiece i wychowaniu dzieci ujawiają przy okazji konsultacji zaburzeń neurorozwojowych, zaburzeń emocjonalnych i zachowania w domu lub na terenie przedszkola i szkoły, trudności szkolnych, zachowań opozycyjno-buntowniczych, zaburzeń psychicznych okresu dorastania itp. Czy rodziny, w których występują okresowe trudności opiekuńczo-wychowawcze, czyli drugi stopień w klasyfikacji Barbary Kowalczyk, to są właśnie rodziny zgłaszające się z własnej potrzeby po edukację, porady i terapię? Czy w projekcie EFS dotyczącym wsparcia rodzin można sfinansować działania edukacyjne i poradnictwo specjalistyczne dla tej grupy rodzin w gminie i powiecie?
Co odróżnia rodziny wydolne i niewydolne wychowawczo? Z różnicy miedzy stopniem drugim i trzecim można wnosić, że rodziny niewydolne charakteryzuje co najmniej wieloproblemowość oraz nasilenie trudności opiekuńczo-wychowawczych. Tym bardziej powstaje pytanie co wyróżnia rodziny zagrożone ograniczeniem praw rodzicielskich stopnia czwartego, z jednej strony od rodzin wieloproblemowych z nasilonymi trudnościami stopnia trzeciego, a zdrugiej strony od rodzin z częściowym ograniczeniem praw rodzicielskich i objete nadzorem kuratora - stopień piaty? To nie są pytania akademickie, bo odpowiedzi na te pytania mają znaczenie praktyczne.
Na pytanie o rodziny zagrożone ograniczeniem praw rodzicielskich powinien odpowiedzieć sąd rodzinny, ponieważ analiza zarządzeń opiekuńczych pozwala stwierdzić, co musi się dziać w rodzinie, aby rodzice mieli ograniczone prawa rodzicielskie, a przy tym często wporadzony nadzór nad sprawowaniem władzy rodzicielskiej. Trudno teoretycznie ustalić arbitralne kryterium różnicujące rodziny czwartego stopnia od trzech poprzednich, bo o wszystkim decyduje praktyka sądów rodzinnych, a ta bywa niejednolita w zależności od sędziego lub ośrodka. Sądy są niezawisłe w wydawaniu postanowień. Z powyższego stwierdzenia wynika potrzeba zaproszenia rejonowych sądów rodzinnych do współpracy w analizie obszarów problemowych dotyczących rodzin w gminie i powiecie. Tym bardziej, że nie ma przepisu, który obligowałby objęcie pomocą społeczną wszystkich rodziców z nadzorem lub ograniczonymi prawami rodzicielskimi. Wszystko zależy od sposobu działania służb społecznych i kuratorskich na danym terenie. Czasami bywa, że sprawy zgłaszane są do sądów rodzinnych przez placówki oświatowe, a wtedy także pomoc społeczna jest pominięta. Zdarza się, że nawet rodziny, w których dzieci umieszczone są w pieczy zastępczej, także nie są objęte świadczeniami pomocy społecznej i nie korzystają ze wsparcia pracownika socjalnego i asystenta rodziny. W związku z powyższym w diagnozie obszarów problemowych należy ustalić, czy wszystkie rodziny z nasilonymi problemami wychowawczymi np. w szkole oraz rodziny z nadzorem sądu rodzinnego lub ograniczeniem praw rodzicielskich są zarejestrowane w systemie pomocy społecznej? Jeżeli nie wszystkie, to czy te "pominięte" kwalifikują się do udziału w projekcie EFS? Wydaje się, że ten problem można rozwiązać poprzez procedurę zgłaszania wszystkich tego typu rodzin do ośrodka pomocy społecznej. To jednak oznaczałoby konieczność włączenia pracownika socjalnego, który musi przeprowadzić wywiad środowiskowy i ewentualnie przyznać asystenta rodziny. Wówczas w rodzinie pojawia się kurator rodzinny i pracownik socjalny jednocześnie. Tak często się dzieje. Czy zawsze? Jak jest zorganizowana koordynacja działań służb społecznych, edukacji i służb kuratorskich sądu rodzinnego? Co więcej rodziny wieloproblemowe i z nasilonymi trudnościami wychowawczymi mogą korzystać z różnych form poradnictwa i terapii rodzinnej w obszarze edukacji i ochrony zdrowia psychicznego, w których obowiązuje "tajemnica terapeutyczna". Wówczas, niektóre rodziny z nasilonymi problemami wychowawczymi, chociaż korzystają z poradnictwa, to mogą być poza systemem pomocy społecznej. Czy takie rodziny kwalifikują się do projektu EFS? Gdyby założyć współpracę między pomocą społeczną, edukacją i ochroną zdrowia psychicznego, to powstaje pytanie, czy zasady udzielania pomocy w poradni pozwolą na ujawnianie danych osobowych i uruchamianie procedury rodzinnego wywiadu środowiskowego w pomocy społeczenej? Czy konsekwencją takiej współpracy nie byłaby obawa rodzin z korzystania z poradnictwa i terapii, a przez to faktyczne ograniczenie dostępności do pomocy i wsparcia?
W typologii zaproponowanej przez Barbarę Krawczyk rodziny patologiczne to te, odnośnie których sąd rodzinny wydał zarządzenie opiekuncze o częściowym ograniczeniu praw rodzicielskich, o nadzorze nad sprawowaniem władzy rodzicielskiej (stopień piąty), o umieszczeniu dzieci w pieczy zastępczej z rokowaniem reintegracji rodziny (stopień szósty) lub bez możliwości powrotu dzieci do domu (stopień siódmy). W ramach analizy obszarów problemowych należałoby sprawdzić, czy wszystkie tego typu "rodziny patologiczne" są dostrzeżone i wspierane w systemie pomocy społecznej? Nazywanie rodzin "patologicznymi" jest naznaczające. Bardziej stosowne byłoby nazywać je opisowo, jako rodziny z nadzorem sądu rodzinnego lub z dziećmi w pieczy zastępczej.
W związku z powyższym należy stwierdzić, że diagnoza obszarów problemowych dotyczących wsparcia rodziny powinna objąć analizę potrzeb rodzin przeżywających trudności opiekuńczo-wychowawczej na terenie gminy i powiatu z uwzględnieniem pomocy społecznej, edukacji, ochrony zdrowia i sądu rodzinnego. Przy tym należy zidentyfikować grupy rodzin zasługujacych na wsparcie, z wyszczególnieniem na te, które spełniają kryteria uczestnictwa w projekcie EFS albo ich nie spełniają.
Co wtedy, gdy rodzin zasługujących na pomoc będzie więcej, niż możliwych do objęcia wsparciem projektowym? Zgodnie z wytycznymi EFS dziania projektowe nie mogą zastępować obecnych świadczeń, lecz uruchamiać brakujące lub poszerzać istniejace. Można wspierać rodziny więcej lub po nowemu.
Moja propozycja wyróżnienia grup rodzin opiera się na kryterium motywacji, czy zgłoszenie o pomoc w zmianie wychodzi od rodziny, czy konieczność interwencji wywołującej zmianę stwierdza instytucja zewnętrzna? Inaczej mówiąc, czy rodzice sami szukają pomocy (edukacji, poradnictwa i terapii) dla dobra dziecka, czy też instytucja stwierdza, że dobro dziecka w rodzinie jest zagrożone przez zaniedbanie lub przemoc? Z tego rozróżnienia wynika istotna różnica w pracy z rodziną. Z zasady wszelkie pomaganie opiera się na dobrowolności i zamówieniu pomocy przez klienta. W przypadku rodziny nie zawsze wszyscy jej członkowie są przekonani, że jest jakiś problem w rodzinie i potrzebna jest pomoc. Wielu rodziców troszczy się i martwi się o rozwój swoich dzieci, więc sami poszukują wsparcia. Czasami otwarcie przyznają, że nie wiedzą, nie rozumieją, nie radzą sobie z opieką i wychowaniem dziecka. Czasami najpierw oczekują pomocy w zmienianiu (naprawianiu) swoich dzieci, a dopiero później przekonują się, że bez ich zaangażowania to się nie zmieni. Dlatego podstawową formą pracy z rodziną są konsultacje rodzinne z udziałem wszystkich domowników - dorosłych i dzieci. Pomoc bywa uzupełniona o indywidualną diagnozę neurorozwojową dziecka, zajęcia socjoterapeutyczne dla dziecka lub psychoedukacja dla rodziców. Wszystko na zasadzie dobrowolności, bez zewnętrznej kontroli obecności na spotkaniach i oceny sytuacji rodzinnej. Rodzice z dziećmi są autorami zmiany w swoim życiu rodzinnym, przy wsparciu profesjonalistów.
Inną grupę rodzin stanowią te, w których instytucje stwierdzają zagrożenie dobra dziecka i konieczność korekty życia rodzinnego. Członkowie rodziny, w tym niektórzy, mogą bardziej lub mniej zgadzać się z taką oceną, a w skutek tego mniej lub bardziej współpracować z instytucjami i angażować się na rzecz pozytywnej zmiany w rodzinie. Praca z tymi rodzinami wymaga innego podejścia. Instytucja kontrolująca lub nadzorująca określa cele instytucjonalne dotyczące zmiany oraz warunki do spełnienia przez rodzinę pod sankcją, że nastąpi ograniczenie lub odebranie praw rodzicieslkich. Wymagania adresowane są do rodziny (rodziców lub nastolatków), że to oni mają się zmienić. Służby pomocowe np. asystenci rodzin, doradcy rodzinni, terapeuci rodzinni wspierają ich w urzeczywistnieniu tej zmiany.
Powyższy podział można ująć w trzech punktach:
1. Rodziny z potrzebą wsparcia, które same zgłaszają się po pomoc, bez nadzoru instytucjonalnego.
2. Rodziny z nadzorem służb społecznych lub sądu rodzinnego z celami instytucjonalnymi wymaganej zmiany (motywacja własna rodzin może być większa lub mniejsza, ale kontrola zewnętrzna wyróżnia tą grupę).
3. Rodziny z dziećmi umieszczonymi w pieczy zastępczej (motywacja rodziców do starań o powrót dzieci do domu może być wieksza lub mniejsza, warunki powrotu mogą być zróżnicowane w zalezności od postanowienia sądu rodzinnego).
Stąd w diagnozie potrzeb rodzin należy zidentyfikować grupy rodzin potrzebujących pomocy sami z siebie (objęte i nieobjęte pomocą społeczną) na terenie gminy i powiatu, oraz odrębnie zidentyfikować rodziny pod nadzorem służb społecznych lub sądu rodzinnego z celami instytucjonalnymi wobec rodziny. Motywacja (własna lub zewnętrzna) oraz cele instytucjonalne (zidentyfikowane zagrożenie dobra dziecka) wpływają na sposób pracy z rodzinami. Tak więc w diagnozie potrzeb rodzin należy przeanalizować motywację samych rodzin oraz cele instytucjonalne wobec tych rodzin. Edukacja, poradnictwo, terapia rodzinna z nazwy może być taka sama, ale w praktyce dzialania to będą bardzo różne sposoby pracy z rodziną. Bez uwzględnienia tych czynników przy realizacji projektu mogą wystąpić trudności w utrzymaniu rodzin w działaniach projektowych i osiąganiu zamierzonych rezultatów. W rodzinach z zidentyfikowanym zagrożeniem dobra dziecka, czyli inaczej z niewydolnością opiekunczo-wychowawczą lub przemocą, należy pracować w oparciu o jasno określone wymagania z nadzorem oraz środowiskową sieć wsparcia w osiąganiu celów osobistych i instytucjonalnych.
Na wiele inne sposoby można grupować rodziny - potencjalnych beneficjentów, aby zaplanować adekwatne do ich potrzeb i sytuacji działania projektowe:
- rodziny z małymi dziećmi (do ok. 8-10 lat)
- rodziny z nastolatkami
- rodziny, gdzie rodzic samotnie wychowuje dzieci i nie ma z kim dzielić obowiązków rodzicielskich
- rodziny wielodzietne, tam gdzie obciążenie obowiązkami rodzicielskimi jest duże
- rodziny z emigracją zarobkową rodzica
- rodziny z niezaradnością życiową rodziców np. upośledzenie umysłowe
- rodziny, gdzie występuje problem choroby psychicznej u rodzica
- rodziny z problemem alkoholowym i innych uzależnień u rodzica
- rodziny ze zjawiskiem otwartych konfliktów i zachowań agresywnych, przemocowych
- rodziny, w których dzieci są uwikłane w sprawy rozwodowe rodziców i spory o opiekę nad nimi
- inne rodziny, w których z powodu stanu zdrowia, warunków życia, okolicznosci życiowych i sytuacji rodzinno-społecznej wydolność opiekuńczo-wychowawcza rodziców jest osłabiona.
Odrębnie należy zdiagnozować potrzeby rodziny zastępczych spokrewnionych oraz niespokrewnionych (zawodowych i niezawodowych).
Każda grupa rodzin w zależności od problemu może potrzebować innej formy wsparcia w obszarze edukacji, poradnictwa, asysty i terapii. Wtedy wskazane jest planowanie działań projektowych w sposób modułowy i wielowariantowy dostosowany maksymalnie do inndywidualnych potrzeb danej rodziny. W działaniach projektowych warto rozróżnić rozwijanie umiejętności twardych (np. gotowanie, zarządzanie budżetem domowym itp.) oraz rozwijanie umiejętności miękkich (np. empatia, komunikacja, negocjacje, zarządzanie rodzinne itp).
